Lokalitet Anine je arheološko nalazište koje se nalazi na jedan kilometar od ušća reke Ljig u Kolubaru, u ataru sela Ćelije, na teritoriji opštine Lajkovac. Ovde su otkriveni dobro očuvani ostaci rimske vile i grandioznog poljoprivrednog dobra, nastalog početkom 4. veka, a nestalog tokom pljačkaškog pohoda Gota.
Istraživanjem je otkriven kompleks koji predstavlja izuzetno veliko poljoprivredno dobro, koji obuhvata preko 30ha sa stambenim i ekonomskim delom, delom za skladištenje namirnica i grobljem (nekropolom) sa kapelom.
U 2014. godini istraženo je oko 400m² rezidencijalnog i stambenog bloka rimske vile rustike koja se inače prostire na preko 4000 kvadrata i oko 2.000m² prostora za skladištenje poljoprivrednih proizvoda. Otkriveni su dobro očuvani ostaci šest prostorija, sačuvani zidovi su visine metar do dva, a procenjuje se da je centralni deo građevine imao visinu oko osam metara. Vila je imala i sistem za grejanje u svim prostorijama.
Pronadjen je veliki broj nalaza koji svedoče o intenzivnom ekonomskom životu ovog mesta u rasponu od 300. do 380. godine, kao i u vreme srpske despotovine tokom 15. veka.
Vila rustika je jedna od najvećih podignutih na udaljenosti od tadašnjih gradskih centara. Po načinu gradnje i ostacima može se zaključiti da je vlasnik bio izuzetno bogat, ali skoro spartanski skromnih prohteva.
Za ovaj lokalitet se zna više od pola veka, ali su ozbiljnija istraživanja počela pre 15-tak godina kada je utvrđeno da je kompleks nastao krajem trećeg i početkom četvrtog veka nove ere i da predstavlja dosad najbolje očuvane ostatke ruralne arhitekture rimskog perioda.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo završio je konzervaciju i restauraciju rimske vile, a u toku su i radovi na zaštiti ekonomskog dela kompleksa.
Lokalitet prikazuje ne samo način života rimskog bogataša iz perioda sa kraja trećeg i početka četvrtog veka, već oslikava i veličinu ovog poljoprivrednog dobra iz tog vremena na teritoriji Srbije. Pored toga što se mogu videti dobro sačuvani tragovi arhitekture, dosta toga se može naučiti o organizaciji prostora i uslovima stanovanja.
Ovde je sakupljano žito, obavljano je njegovo skladištenje i transport za velike gradove koji su postojali na teritoriji današnje Srbije. Žito i hrana odavde su dopremani i za vojsku koja se nalazila na granicama.
Ovaj lokalitet je imao veliki ekonomski značaj, jer u to doba hrana nije mogla biti dopremana sa velikih udaljenosti, već se odavde transportovala do Dunava za stanovništvo i vojsku. Značaj ovog kompleksa je u pronalaženju terme, odnosno rimskog kupatila kojeg nema na ovim prostorima i koji predstavlja kulturni fenomen tog doba. Terme su omogućavala ljudima koji su tu živeli i radili, bez obzira na društveni status da koriste termalna kupatila za ličnu higijenu .
Na lokalitetu Anine očekuje se da bi kompletan posao mogao biti završen u narednih par godina i da potom ovo značajno arheološko nalazište dobije i svoj publicitet i bude na mapi turističkih destinacija.
Lokalitet je značajan ne samo za Lajkovac, jer kako dalje odmiču istraživanja i kako se otkrivaju novi detalji, evidentno je da lokalitet ima sve veći značaj i za Srbiju. U prilog tome je i činjenica da TO Lajkovac dobija sve više poziva iz regiona za učešće na konferencijama istorijskih gradova.
U vreme kada je nastao ovaj kompleks, ušće reke Ljig u Kolubaru bilo je granica Šumadije, Tamnave i Kolubare. Ovo mesto je još tada, u III i IV veku bilo veoma značajno za snabdevanje Sirmijuma, koji je u hijerarhiji bio značajan grad rimske carevine, za limese koji su se tada nalazili na našim rekama, a na ovom prostoru je kasnije počela da egzistira srpska despotovina.
Ovaj prostor je bio raskrsnica puteva, kako kažu, dubrovačkih trgovaca koji su išli na trg u Nepričavu, a to je bilo srednjevekovno mesto nedaleko odavde.
Pored rimske vile, kako smo već naveli, otkriće kupatila veoma je značajno, jer u ovakvom obimu očuvanosti ne postoji na teritoriji ne samo Srbije, nego i bivše Jugoslavije, a nema ih mnogo ni na teritoriji nekadašnjeg Rimskog carstva.
Ovaj lokalitet otkriva ne samo život tog vremena, već su pronađeni brojni artefakti koji mogu biti intresantni ne samo za đačke ekskurzije, već i za istraživače. Poznato je da ovakva mesta privlače stručnjake iz raznih oblasti, ali bi ovo moglo postati i stecište za putopisce, novinare, književnike i umetnike, a ima izuzetan značaj i laku pristupačnost. Sigurno je da zemlja još toga skriva, ali će zahvaljujući arheolozima dosta toga ugledati svetlost dana.
Danas, blizina autoputa i Ibarske magistrale daje prednost u odnosu na druga nalazišta i veliku šansu da Anine postanu turistički centar. Još je dug put do toga da ovo bude komercijalno mesto, ali u svakom slučaju ovo će u nekom budućem periodu donositi prihode.
Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu otpočeo je Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo u proleće 2005. godine, a opština Lajkovac izdvojila je sredstva za istraživanje lokaliteta i snimanja terena. U novembru 2008. nastavljena su nešto obimnija istraživanja sredstvima Ministarstva kulture Republike Srbije. Tokom 2012. godine opština Lajkovac je ušla u postupak otkupa parcela na kojima se nalazi kompleks 1, ukupne površine oko 2 ha, tako da se danas mekoliko ključnih katastarskih parcela nalaze u državnom vlasništvu. Ovaj postupak omogućio je da se radovi na istraživanjima, konzervaciji i prezentaciji odvijaju u kontinuitetu i nesmetano.
U periodu od 2014. do 2019. godine Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo u saradnji sa Narodnim muzejom Valjevo i Istraživačkom stanicom Petica obavio je obimna istraživanja lokaliteta Anine na prostoru kompleksa zgrada 1, objekti 1 i 2. Ova istraživanja finansirala je opština Lajkovac i Ministarstvo kulture Republike Srbije. U istom periodu arhitekta Tihomir Dražić načinio je projekat konzervacije i prezentacije objekta 1.
Pokretni nalazi predstavljaju jedan deo predmeta prikupljenih tokom arheoloških iskopavanja u periodu od 2008. do 2019. godine, kada su istraživanja bila usmerena na objekte u okviru kompleksa 1.
Najbrojniju grupu nalaza čine delovi keramičkih posuda i životinjske kosti, što je sasvim očekivano jer su u vezi sa svakodnevnim potrebama, pripremom, konzumacijom i skladištenjem hrane. Osim od pečene zemlje, na istraženoj površini lokaliteta registrovano je i malobrojno prisustvo metalnih posuda izrađenih od bronzanog lima kao što su krčag, tiganj i druge posude oštećene požarom i urušavanjem krovnih konstrukcija.
Značajan fundus nalaza čine predmeti izrađeni od gvožđa, poput klinova i mnogih drugih korišćenih prilikom izgradnje i opremanja objekta.Alat i pribor koji su upotrebljavani u svakodnevnim aktivnostima i privređivanju takođe su načinjeni od gvožđa. Većina otkrivenih funkcionalnih i ukrasnih predmeta korišćenih u odevanju i oblikovanju spoljašnjosti pojedinaca izrađena je od bronze, koja je u samo nekoliko slučajeva presvučena tanjim slojem zlata. Značajan deo ukrasnih predmeta, posebno narukvica, izrađen je od stakla.
U okviru istraženih prostorija pronađen je veliki broj fragmentovanih keramičkih nalaza. Ukrasni predmeti čine neveliku skupinu nalaza i većina ih je izrađena od metala odnosno od bronze. Među njima se nalaze fibule, metalni delovi pojasa, razne aplikacije i prstenje. Ukrasi kao što su narukvice i perle izrađeni su od stakla. Nalazi prstenja nisu brojni. Otkriveno je sedam primeraka, od kojih pet potiče iz antičkog, a dva iz srednjovekovnog horizonta.
Izuzetno velika zbirka formirana je nalazima rimskih moneta. Zahvaljujući primeni metal-detekcije prilikom iskopavanja formirana je numizmatička zbirka koja do sada broji 3128 primeraka.
Hronološki raspon celokupne serije obuhvata period od kraja III do kraja IV veka. Najstariji primerci pripadaju vremenu kraja III veka, odnosno periodu krize carstva. Monete u izdanju Trajana Decija kovane su u Viminacijumu i bili su izrađeni od mesinga i olovne bronze.
Sudeći prema velikoj kolekciji otkrivenih moneta koje pripadaju rasponu od 241. do 383. godine, izgradnju vile na Aninama treba tražiti u periodu od kraja III do prve decenije IV veka. Kako su nalazi primeraka novca iz poslednje trećine III veka sporadični i malobrojni, početak aktivnosti na ovom prostoru može se vezati za period tetrarhije, odnosno sam početak IV veka i vladavinu cara Konstantina.
Ako se uporedi sa drugim sličnim objektma u ruralnim i urbanim sredinama Ilirika, vila na Aninama za sada predstavlja jedan od hronološki najstarijih objekata ovog tipa.
Anine, najznačajnije arheološko nalazište u zapadnoj Srbiji, koje još nazivaju i Gamzigrad na Ljigu, može se i sada posetiti, ali je konzerviran samo stambeni deo vile.
Sredstva za istraživanja, konzervaciju i otkup zemljišta su veoma bitna jer bez toga nema pravog posla. Do sada su sredstva obezbeđivana od strane opštine Lajkovac i Ministarstva kulture, a budući posetioci će pored arheološkog nalazišta Anine moći da vide i veoma stare manastire i crkve u neposrednoj blizini. Tu je i Spomen kosturnica Kolubarske bitke, tako da ceo prostor ima šta da ponudi posetiocima.
Na predlog valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture i odlukom Vlade Srbije, lokalitet Anine proglašen je za nepokretno kulturno dobro – arheološko nalazište.
Anine je najbolje očuvano nalazište i jedno od najvećih ovog tipa u zapadnoj Srbiji. Jedna od prvih ovakvih vila koja je podignuta u balkanskim provincijama. Najvrednija je očuvanost arhitekture i urbanizam samog kompleksa kao i njegova veličina. Istražen je prostor termalnog kupatila i prstor vile vlasnika, koji se zbog velike površine još uvek istražuje. Pošto se radi o izuzetno velikoj površini nalazišta, trenutni plan je da se radovi sprovode dok se ne zaokruži prostor vile i ne istraži jedan deo lokaliteta gde se nalaze žitnice, što ovom dinamikom može potrajati još nekoliko godina.
